Eindevaluatie uitbreiding van het promotierecht: Eindrapport

Als onderdeel van de bredere aanpassing van de Wet op hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW), hebben universiteiten sinds 2017 de mogelijkheid gekregen om het promotierecht ook toe te kennen aan niet-hoogleraren, waar dit recht voorheen exclusief was voorbehouden aan de hoogleraar. Deze wetswijziging is in 2021-22 geëvalueerd door Technolopis en het Center for Higher Education Policy Studies van de UT. De conclusies zijn:
Het vestigingsklimaat voor buitenlandse gepromoveerden: De verruiming van het promotierecht maakt het mogelijk dat Nederlandse universiteiten als werkgevers een beter loopbaanperspectief kunnen aanbieden om buitenlandse onderzoekers te interesseren voor een UHD-vacature in Nederland. Ten opzichte van een aantal gelijksoortige wetenschapssystemen is daarmee een comparatief nadeel weggenomen.
Uit de statistische analyses en de interviews valt niet te concluderen dat de verruiming van het promotierecht geleid heeft tot een grotere aantrekkingskracht van het Nederlandse wetenschapssysteem voor buitenlandse onderzoekers. Wel is in kwalitatieve termen vast te stellen dat de universiteiten zich in hun wervingsbeleid gesteund voelen dat zij het promotierecht aan sollicitanten in het vooruitzicht kunnen stellen. Desalniettemin zijn persoonlijke factoren en de kwaliteit van het Nederlandse wetenschapssysteem belangrijkere factoren in de keuze van onderzoekers om hun carrière in Nederland voort te zetten.

Het loopbaanperspectief voor UHD’s: De verruiming van het promotierecht kan door universiteiten gebruikt kunnen worden om de loopbaanperspectieven van onderzoekers te bevorderen. Hoewel nog geen definitieve conclusie kan worden getrokken, bieden de percepties van UHD’s inzicht in de variëteit aan te verwachten effecten.
Veel geïnterviewde UHD’s verwijzen naar de formele erkenning voor hun werk als begeleider als belangrijkste directe impact van de uitbreiding van het promotierecht. Deze erkenning wordt door velen gezien als een belangrijk onderdeel van de algehele beweging tot herwaarderen van ‘erkennen en waarderen’, waarbij ook vragen en verwachtingen op het gebied van loopbaankansen hernieuwd aan de orde komen. Er zijn UHD’s die de toekenning van het promotierecht als een extra stap voorwaarts in hun carrière beschouwen, er zijn ook UHD’s die het typeren als ‘zoethoudertje’ wat zelfs mogelijk een vertragend effect zou hebben op toekomstige bevordering tot hoogleraar.
Daarnaast kan de toekenning van het promotierecht gezien worden als een verdere ontwikkeling van de UHD-positie. Waar het tenure track systeem een up-or-out perspectief bood en de UHD-positie tijdelijk was (Rathenau Instituut, 2013), ontstaat er met de uitbreiding van het promotierecht ruimte voor langduriger aanstellingen. Tevens kan met het promotierecht UHD’s meer autonomie geboden worden om hun onderzoekslijn verder uit te bouwen en erkend te worden voor hun capaciteiten als dagelijks begeleider.
Daarmee zien veel UHD’s de verruiming van het promotierecht ook als een ontwikkeling waarbij de academische hiërarchie zal afvlakken. Op het moment van deze evaluatie ervaren geïnterviewde UHD’s dit als een nieuw spanningsveld, waarbij de daadwerkelijke impact nog niet goed te bepalen is.
De overgrote meerderheid (69%) van de niet-hoogleraren aan wie het ius promovendi toegekend wordt is man. Dit verschil in toekenningen reflecteert de bestaande genderonbalans onder UHD’s. Wel zal de uitbreiding van het promotierecht op termijn leiden tot het sneller dichten van de genderkloof onder promotoren, omdat de genderverhouding onder UHD's evenwichtiger is dan die onder hoogleraren.
Desalniettemin is het promotierecht maar één van de factoren in de loopbaanontwikkeling van UHD’s. Zo leven er bij veel UHD’s, zowel degenen met als zonder het promotierecht, veel vragen en onzekerheden over het loopbaanperspectief binnen het Nederlandse wetenschapssysteem. Met name gezien de beperkte middelen die via NWO beschikbaar komen voor UHD’s die nieuwe lijnen willen ontwikkelen en gezien de beperkte ruimte voor toekenning van hoogleraarsposities aan Nederlandse universiteiten zien veel UHD’s slechts een beperkt loopbaanperspectief.

De kwaliteit van begeleiding van promovendi: De verruiming van het promotierecht heeft ervoor gezorgd dat UHD’s nu ook de eindverantwoordelijkheid kunnen dragen voor promotietrajecten. De conclusie is dat de verruiming van het promotierecht een positieve uitwerking zal hebben op de begeleiding van promovendi. Onverlet het ontbreken van duidelijke patronen die de impact van niet- hoogleraren als promotoren verklaren, constateren wij dat het beschikbaar komen van een groter aantal promotoren de kans biedt om meer maatwerk in begeleiding van promovendi te leveren – hetgeen zich inmiddels bij een aantal universiteiten begint af te tekenen.
Omdat universiteiten gerichte procedures hanteren bij de toekenning van het promotierecht aan UHD’s, en omdat de toekenning van het promotierecht primair een formele bevestiging is van een al bestaande praktijk waarin UHD’s een belangrijke rol speelden in de begeleiding van promovendi, is de verwachting gerechtvaardigd dat de kwaliteit qua senioriteit van begeleiding van de betrokken UHD’s geborgd is. Deze verwachting wordt gestaafd door de geïnterviewde promovendi die aangeven dat begeleiding onder leiding van een UHD met promotierecht geen impact heeft gehad op de kwaliteit van de begeleiding. De functie van de promotor – hoogleraar of UHD – is volgens de promovendi niet bepalend voor de kwaliteit van de begeleiding. Daarnaast verwijzen promovendi, onderzoekers en universiteiten naar de verschillende mechanismen die zorg dragen voor de kwaliteitsborging van promotietrajecten.
De uitbreiding van het promotierecht biedt meer mogelijkheden voor maatwerk in de samenstelling van het begeleidingsteam van een promovendus. Doordat er meer promotoren beschikbaar zijn, kan de samenstelling van een begeleidingsteam meer op inhoudelijke of methodologische overwegingen worden vormgegeven. Dit maatwerk is onder andere van betekenis voor promovendi die zich op een specialisatie binnen een discipline richten of op een multidisciplinair thema, waar er behoefte kan zijn aan promotoren met een hele specifieke expertise. Deze verbeterde aansluiting zou volgens de gesproken onderzoekers in de praktijk kunnen zorgen voor een gerichtere en intensievere begeleiding.